کتاب

 جنون، نوشتن و شکست در تبعید

1. ساختمان شماره شش؛ تبعیدی برای ذهن و تن

در قلب پاریس، ساختمانی وجود دارد که راوی و چند مهاجر دیگر در آن زندگی می‌کنند؛ اما اینجا نه خانه است، نه وطن، که سیاه‌چالی‌ست برای خاطرات زخمی‌شده. هر طبقه‌اش آیینه‌ی تکه‌تکه‌ای از گذشته است، هر در، باز می‌شود به کابوسی شخصی. راوی، یدالله تاجیک، نویسنده‌ای‌ست درگیر گذشته، شکست عشقی، فروپاشی روانی و تلاش نافرجام برای نوشتن. او در این فضا به تماشای سقوط خودش و اطرافیانش می‌نشیند. مهاجرت در این رمان، نه رهایی از جهنم، که ورود به جهنمی‌ست بی‌صدا. این مکان، مرزی‌ست بین زندگی و مرگ، جایی که واقعیت و خیال در هم تنیده‌اند.

 

2. روایت در حلقه‌ی زمان و وهم

داستان با روایتی غیرخطی و تو در تو پیش می‌رود. گاه در خاطرات رعنا غرق می‌شویم، گاه در دیالوگ‌های پروفت، گاه در سکوت طبقه‌ی سوم. راوی تلاش می‌کند کتابی بنویسد، اما معلوم نیست این کتاب رمانی‌ست یا اعتراف‌نامه‌ای از جنون. هرچه پیش می‌رویم، معلوم می‌شود که گذشته هنوز تمام نشده و آینده از میان رفتن است. خط زمانی شکسته است؛ ما در چرخه‌ای تکرارشونده گرفتاریم که پایانی ندارد. ذهن راوی، همچون ساختمان، پر از اتاق‌هایی‌ست تاریک و پر از درهای بسته. رمان با فرم پازلی‌اش، ذهن خواننده را هم درگیر بازی‌ای می‌کند که قرار نیست برنده‌ای داشته باشد.

 

3. رعنا؛ زنی که نبودنش حضوری دائمی‌ست

رعنا در داستان حضور فیزیکی ندارد اما همه چیز با او تعریف می‌شود. راوی هنوز درگیر خاطرات و احساس گناه نسبت به مرگ اوست. گفته می‌شود که رعنا کتاب را خوانده و بعد دست به خودکشی زده. این سؤال بی‌پاسخ می‌ماند که آیا نوشتن راوی، عامل مرگ او بوده یا صرفاً بهانه‌ای برای گریز. رعنا بدل می‌شود به تمثیلی از حسرت، از عشقی ناکام، از گناهی بی‌نام. رابطه‌ی او با راوی، رابطه‌ای است بین کلمه و واقعیت، بین خلق و ویرانی. او هم الهه‌ی الهام است، هم عذاب ابدی نویسنده‌ای که نمی‌داند چه چیز را از دست داده است.

 

4. ارکستر چوب‌ها؛ سمفونی فراموش‌شدگان

نام رمان اشاره‌ای‌ست به گروهی از نواها، صداها و شخصیت‌هایی که دیگر شنیده نمی‌شوند. مثل چوب‌هایی که ساز می‌زنند اما صدایشان به گوش کسی نمی‌رسد. ارکستر، استعاره‌ای‌ست از تمام مهاجرانی که در سرزمین غربت، با همدیگر حرف نمی‌زنند، فقط با خاطراتشان هم‌نوا می‌شوند. این صداها از دل تاریخ، از خاطرات شکنجه، عشق، تبعید، و شکست می‌آیند. رضا قاسمی با فرمی چندصدایی، این ارکستر خاموش را به صحنه می‌آورد. در این همنوایی، هیچ ساز خوش‌آهنگی نیست. همه چیز در مرز فروپاشی‌ست؛ چیزی میان بغض و سکوت، میان نوشتن و وا ندادن.

 

5. پروفت و سیدالکساندر؛ تنش میان دیوانگی و تقدس

این دو شخصیت، نمایندگان دو قطب متضادند: پروفت، دیوانه‌ای با هذیان‌های پیامبرانه و گفتارهای گاه خیره‌کننده؛ سیدالکساندر، مذهبی‌ای خشک، سرکوبگر و پر از ترس. تقابل این دو، کشمکش دائمی بین عقل و جنون، ایمان و خرافه، زبان و سکوت است. پروفت، برخلاف ظاهر مالیخولیایی‌اش، گاه حقیقتی را عیان می‌کند که از چشم دیگران پنهان مانده. سیدالکساندر، با خشونتی پنهان و ادعای معنویت، خود به نماد انکار واقعیت بدل می‌شود. حضورشان در ساختمان، تبدیل به درامی درونی برای راوی می‌شود؛ درامی که باید انتخاب کند: سکوت یا افشا، دیوانگی یا واقع‌بینی.

 

6. پایان؛ نوشتن به مثابه فروپاشی

راوی در پایان نه به روشنایی می‌رسد، نه به حقیقت، بلکه در حلقه‌ای از شک فرو می‌رود. آیا همه‌ی آنچه گفته، اتفاق افتاده؟ یا فقط نوشته است؟ آیا پروفت واقعی‌ست یا زاده‌ی ذهن او؟ آیا رعنا مرده یا هنوز در ذهنش زنده است؟ همه‌چیز در مه فرو می‌رود. نوشتن، دیگر راه نجات نیست، بلکه کابوسی‌ست بی‌پایان. رضا قاسمی با این رمان، پرسشی فلسفی را پیش می‌کشد: مرز نویسنده با روایتش کجاست؟ و اگر نتوان این مرز را شناخت، آیا نویسنده در نهایت به قربانی اثرش بدل نمی‌شود؟