کتاب

شکنجه، تجربه‌ی حذف انسان

میدان شکنجه؛ بدن بی‌پناه

شکنجه، بدن را به عرصه‌ای برای اعمال قدرت بدل می‌کند. آمری نشان می‌دهد چگونه بدن دیگر برای خود نیست. دردی که دیگر به «من» تعلق ندارد، بلکه به شکنجه‌گر وابسته است. فرد، بی‌پناه و برهنه، در برابر اراده‌ی دیگری می‌ماند. شکنجه، خویش را از انسان می‌گیرد. این آغاز فروپاشی روانی است. در آن لحظه، مفهوم «انسان بودن» بی‌معنا می‌شود. تنها درد است که می‌ماند؛ و فریادی که شنیده نمی‌شود.

 

فروپاشی رابطه با جهان

اعتماد، ستون زندگی‌ست و شکنجه آن را درهم می‌کوبد. آمری تأکید می‌کند که دیگر نمی‌توان به نگاه، صدا یا حتی آفتاب اعتماد کرد. جهان دشمن شده است. قربانی، همیشه منتظر ضربه است. دیگر کسی برایش بی‌خطر نیست. جهان به یک اتاق بازجویی بزرگ شبیه می‌شود. حتی در صلح، حس امنیت هرگز بازنمی‌گردد. این بی‌اعتمادی، انسان را منزوی می‌کند و در سکوت دفن می‌سازد.

 

آنتروپولوژی شکنجه‌گر

شکنجه‌گر کیست؟ آمری نمی‌پذیرد که او «هیولا» باشد. او انسان است. همین ترسناک‌ترش می‌کند. شکنجه‌گر، محصول نظم سیاسی و نهاد قدرت است. او دستور را اجرا می‌کند، نه از سر نفرت، بلکه از سر عادت. شکنجه‌گر ممکن است بعداً سر میز شام بنشیند. این عادی‌سازی خشونت، خطر اصلی است. آمری می‌خواهد هشدار دهد: شکنجه‌گر، ممکن است میان ما باشد.

 

وقفه در زمان

زمان قربانی، دیگر با ساعت پیش نمی‌رود. درد آن را به تکه‌هایی بی‌پایان تقسیم می‌کند. هر لحظه، زندانی‌ست در لحظه‌ی رنج. آمری توضیح می‌دهد که چگونه گذشته و آینده برای قربانی می‌میرند. شکنجه، تنها زمان حال را می‌شناسد. این اکنونِ دردناک، پایان ندارد. فرد نه می‌میرد، نه زنده است. فقط باقی می‌ماند، با دردی که مرز مرگ و زندگی را پاک می‌کند.

 

شکنندگی زبان و فریاد خاموش

چگونه می‌توان از شکنجه گفت، وقتی زبان خود شکنجه دیده است؟ آمری به محدودیت‌های بیان اشاره دارد. زبان، با واژه‌هایی که در مدرسه آموخته‌ایم، نمی‌تواند وحشت را منتقل کند. قربانی یا سکوت می‌کند، یا در گفتن، رنج را دوباره زنده می‌کند. آمری از مرزی حرف می‌زند که در آن، نوشتن هم نوعی شکنجه می‌شود. اما او باز هم می‌نویسد. چون ننوشتن، نوعی تسلیم است.

 

نوشتن علیه فراموشی

آمری می‌نویسد تا درد را ثبت کند. تا بشود علیه آن تاریخ ساخت. سکوت، همراه شکنجه‌گر است. گفتن، همراه مقاومت. کتاب او دادخواهی نیست، بلکه یادآوری است. اینکه درد، هنوز هست و خواهد بود. تاریخ باید آن را بشناسد. آمری علیه فراموشی می‌نویسد، چون فراموشی، آغاز تکرار است. او با نوشتن، از قربانیان صیانت می‌کند. حتی اگر این نوشتن، دوباره زخمش را باز کند.