کتاب

1. آغاز با شعله‌های جنگ

داستان در سال‌های پرآشوب آغاز جنگ ایران و عراق رخ می‌دهد، از اهواز، شهری که نخستین قربانی گلوله‌های دشمن می‌شود. راوی، جوانی است از دل مردم عادی که ناگهان وارد جهانی پر از دود، ترس و خون می‌شود. جنگ، او را از زندگی معمولی جدا می‌کند و به دل آتش می‌فرستد. احمد محمود با ظرافت، نخستین لحظات هجوم دشمن را در قالب حسی و انسانی ترسیم می‌کند. شخصیت‌ها هنوز نمی‌دانند چه خبر شده؛ جنگ هنوز نام ندارد، فقط بویش می‌آید. صداها زیاد است، اما معناها هنوز در پرده‌اند. مخاطب با رمانی روبه‌روست که انفجار را از دل روزمرگی بیرون می‌کشد.

 

2. مردی با چهره‌های متعدد

قهرمان داستان، راوی‌ای چندلایه است: گاهی سرباز است، گاهی ناظر، و گاه فراری. او در برابر جنگی نابرابر ایستاده اما بیشتر از دشمن، با ترس‌ها و تردیدهای خودش می‌جنگد. شخصیت او به‌جای رشد قهرمانانه، روندی انسانی و شکننده دارد. احمد محمود او را همچون نماینده‌ی مردمی نشان می‌دهد که قربانی‌اند، نه قهرمان. او از خاک است، با درد ساخته شده و با وحشت همراه می‌شود. این شخصیت‌پردازی واقع‌گرایانه، اثر را از شعارزدگی دور می‌کند. درون او، میدان نبردی بزرگ‌تر از خرمشهر و اهواز در جریان است.

 

3. شهر سوخته، مردم ایستاده

اهواز در رمان محمود، شخصیتی زنده و فعال است؛ شهری که جنگ فقط جسمش را زخمی نمی‌کند، بلکه روانش را نیز به لرزه می‌اندازد. مغازه‌ها بسته‌اند، برق قطع است، آب نیست، و مردم میان خانه و پناهگاه در رفت‌وآمدند. اما همه فرار نمی‌کنند. برخی می‌مانند، مقاومت می‌کنند، یا فقط نگاه می‌کنند. شهر در آستانه سقوط است، اما مردم هنوز دل از آن نکنده‌اند. حتی زمانی که آسمان به جهنم می‌ماند، زمین همچنان خانه‌ی آن‌هاست. محمود، تصویر کاملی از یک جامعه‌ی در مرز ویرانی خلق می‌کند.

 

4. جنگ بدون قهرمان

در این رمان، خبری از قهرمان‌های سنتی جنگ نیست. احمد محمود، جنگ را بدون قهرمان، بدون پیروزی و بدون افتخار نشان می‌دهد. شخصیت‌ها ترسیده‌اند، فرار می‌کنند، شک می‌کنند، و گاهی خیانت هم در دلشان جوانه می‌زند. این تصویر تلخ اما واقعی، ارزش ادبی اثر را دوچندان می‌کند. جنگ، اینجا نه عرصه‌ی افتخار، بلکه میدان نابودی انسان‌هاست. حتی آن‌هایی که سلاح به‌دست گرفته‌اند، دنبال مرگ نیستند، فقط دنبال زنده‌ماندن‌اند. محمود، از اسطوره‌سازی می‌گریزد و به انسان‌های واقعی پناه می‌برد.

 

5. تقابل عشق و هراس

در دل این جهنم، هنوز عشق وجود دارد؛ روابط انسانی هنوز زنده‌اند، اما شکسته و زخم‌خورده. راوی عاشق می‌شود، اما نمی‌تواند این عشق را زندگی کند. ترس، کمبود، و جنگ، عشق را در نطفه خفه می‌کنند. این عشق ناکام، خود نشانه‌ای از نسل سوخته‌ای‌ست که حتی حق دوست‌داشتن را هم از دست داده‌اند. در متن جنگ، عشق مثل گل در خاکستر می‌روید. اما این گل، پیش از شکفتن، می‌سوزد. عشق در «مدار صفر درجه»، همان‌قدر واقعی‌ست که شکست‌خورده.

 

6. پایانی بدون رهایی

رمان، با پیروزی یا رستگاری تمام نمی‌شود. شخصیت‌ها نه به آرامش می‌رسند، نه به معنایی تازه. آن‌ها فقط می‌مانند، یا می‌میرند، یا فراموش می‌شوند. «مدار صفر درجه» نه پایان دارد، نه آغاز مشخص. مثل زندگی، مثل جنگ. این اثر، روایتی‌ست از ایستادن بر لبه‌ی ویرانی و عبور نکردن. مخاطب، ناچار است سکوت آخر رمان را بشنود. آن‌جا که حتی کلمات از گفتن بازمی‌مانند.