کتاب

روایت اخلاقی، هنری، و روانی

1. جرقه‌ی تنفر از عشق

پوزدنیشف در همان آغاز می‌گوید: عشق چیزی نیست جز اغوا. تولستوی از زبان او، به طرز تکان‌دهنده‌ای مفاهیمی چون محبت، زیبایی، زنانگی و حتی هنر را زیر سؤال می‌برد. روایت پوزدنیشف، نه صرفاً اعتراف، بلکه حمله‌ای‌ست به زیربنای فرهنگ مدرن. او عشق را نقابی بر چهره‌ی شهوت می‌داند، و زن را فریب‌خورده و فریب‌گر.

 

2. انتقاد از اخلاق جنسی زمانه

این رمان، محصول آخر عمر تولستوی‌ست؛ زمانی‌که با شدت بیشتری به زهد و پرهیزگرایی روی آورده بود. «سونات کرویتسر» پر است از هشدارهای اخلاقی: از خطرات ازدواج‌های سطحی، از وسوسه‌ی جنسی، از بی‌تفاوتی فرهنگی به پاکدامنی. حتی نوازندگی یک قطعه موسیقی می‌تواند به ویرانی اخلاقی منجر شود. این دیدگاه‌ها در زمان خود با واکنش‌های تند روبه‌رو شد.

 

3. روان‌شناسی حسادت

پوزدنیشف بیماری روانی ندارد، اما ذهنی زهرآلود دارد. حسادتش منطقی نیست، اما احساسش واقعی‌ست. تولستوی به‌جای قضاوت، ذهن چنین انسانی را با جزئیات باز می‌کند. او نشان می‌دهد که چگونه ذهن انسان می‌تواند با زنجیره‌ای از تصورات، به جنایت ختم شود؛ حتی بدون شواهد واقعی. قتل، آخرین مرحله‌ی این زنجیره‌ی توهم است.

 

4. نقش زن؛ قربانی یا عامل؟

شخصیت همسر پوزدنیشف کم‌رنگ است، اما حضورش سنگین است. او بی‌صداست، اما در مرکز تراژدی ایستاده. آیا واقعاً خیانت کرده بود؟ ما نمی‌دانیم. تولستوی، با حذف صدای او، مردسالاری را با همان ابزاری که از آن انتقاد می‌کند بازتولید کرده. اما در همین حذف، قدرتی وجود دارد: زن در سکوتش، تصویری از قربانیِ همیشگی فرهنگ سرکوب است.

 

5. موسیقی به‌مثابه اغوا

چرا سونات کرویتسر؟ چون موسیقی، در نظر تولستوی، زبانی‌ست ازلی، اما خطرناک. قطعه‌ی بتهوون، نه فقط فضای داستان را شکل می‌دهد، بلکه استعاره‌ای‌ست از قدرت بی‌مهار احساسات. موسیقی همان چیزی‌ست که گفت‌وگو را بی‌معنا می‌کند، و احساس را جانشین عقل. این دیدگاهِ تولستوی، برای بسیاری از منتقدان، جنجال‌برانگیز بود، اما از دید او، اخلاق باید بر هنر اولویت داشته باشد.

 

6. پایان؛ تبرئه‌ای تلخ

در پایان، پوزدنیشف از نظر قانونی بی‌گناه شناخته می‌شود، اما از نظر روحی هرگز. او در قطار نشسته و داستانش را برای غریبه‌ای روایت می‌کند. انگار هنوز دنبال بخشش است، یا شاید تأیید. اما تأییدی در کار نیست. «سونات کرویتسر» کتابی‌ست درباره‌ی بن‌بست اخلاقی، عاطفی و انسانی. نه برای تسکین، بلکه برای هشدار نوشته شده.